کفشدوزک!

 Ladybird  یا Ladybug، مساله این است!

 اولین نکته درمورد نام این حشرات است. در زبان انگلیسی کفشدوزک‌‌ها را با دو نام Ladybug و Ladybird صدا می‌زنند. این مساله حشره‌شناسان را بر آن داشته تا توضیح دهند که این حشرات از نظر علم حشره‌شناسی نوعی «سوسک» هستند و نه «ساس.» در واقع حشره‌شناسان می‌گویند کفشدوزک‌‌ها از راسته «قاب‌بالان» یعنی Coleoptera هستند و باید به عنوان Beetle نامیده شوند و نه Bug که از راسته Hemiptera محسوب می‌شود. اروپاییان بیش از ۵۰۰ سال است که کلمه Lady bird beetle را برای آنها به‌کار می‌برند و به دنبال آن در آمریکا هم برای نامیدن کفشدوزک‌‌ها از Ladybird  به جای Ladybug استفاده شد. البته دانشمندان ترجیح می‌دهند این حشرات را Lady beetle بنامند.

  حالا چرا Lady؟

 اینکه چرا کفشدوزک‌‌ها را «بانو» خطاب می‌کنند، داستان جالبی دارد. این موضوع برمی‌گردد به دوران قرون وسطی، زمانی که مردم هنوز علت پدیده‌ها را نمی‌دانستند. در آن زمان در مزارع کشاورزی اروپا آفتی شایع شد که بسیار به محصولات کشاورزی آسیب می‌زد. این آفت و راه‌های کنترل آن برای کشاورزان آن دوران ناشناخته بود. به همین دلیل آنها برای حفظ محصولات خود شروع به دعا و نیایش به درگاه بانو مریم مقدس کردند. کشاورزان با این دعاها به زودی کفشدوزک‌‌ها را در مزارع خود دیدند و مشاهده کردند که محصولاتشان به طرز معجزه‌آسایی از نابودی نجات یافته است. آنها تصور کردند این حشرات در پاسخ به دعاهایشان و از سوی مریم مقدس برای کمک به آنها فرستاده شده‌اند.

برای همین هم، این سوسک‌های قرمز و سیاه را به نام «بانویمان مریم» نامیدند. در آلمان نیز کفشدوزک‌‌ها را Marienkafer به معنی «سوسک‌های مریم مقدس» می‌نامند. میان انواع کفشدوزک‌‌ها، برای اولین بار کفشدوزک‌ هفت نقطه‌ای به نام مریم مقدس نامیده شده است. در تصاویری که از مریم مقدس در کلیساها دیده می‌شود، ایشان همواره ردای قرمزی بر تن دارند و به همین دلیل رنگ قرمز کفشدوزک‌‌ها نمادی از ردای بانو و نیز خال‌های سیاه نماد اندوه‌های ایشان تصور می‌شود.

۵۰۰ گونه مختلف کفشدوزک در آمریکا و بیش از ۵۰۰۰ گونه در کل جهان وجود دارد. اکثر کفشدوزک ها گوشتخوار هستند. جوانترها و حشره های نوزاد وقتی که دما ۵۵ درج فارنهایت یا پایینتر باشد، نمی توانند پرواز کنند. کفشدوزک ها برای شکارچیانشان بسیار بد مزه هستند. بعضی از آنها بوی بسیار بدی از طریق مفصل های پایشان ایجاد می کنند. وقتی که احساس خطر می کنند خودشان را به مردن می زنند و اکثر شکارچیان، حشراتی را که تکان نمی خورند یا مرده اند را نمی خوردند. این یکی از روش های این حشره برای دفاع از خود در برابر دشمن است.

حتما شما هم در طبیعت یا احتمالا در باغچه خانه‌تان کفشدوزک‌‌ها را روی گیاهان مختلف دیده‌اید. همین حشره کوچک و دوست‌داشتنی با آن پشت کروی قرمز رنگ که معمولا چندتایی خال سیاه هم رویش هست؛ درست مثل یک بانوی قرمزپوش با یک ردای خال‌خالی. اگر با دقت به ظاهرشان نگاه کنید متوجه می‌شوید که تعداد این خال‌ها در کفشدوزک‌‌های مختلف، متفاوت است؛ حشره‌شناسان از روی همین ویژگی، گونه کفشدوزک‌ را تشخیص می‌دهند.

حتی گاهی ردای این حشرات به جای  قرمز، در بعضی گونه‌ها زرد هم می‌تواند باشد. این حشرات در فرهنگ بسیاری از کشورها نماد خوشبختی هستند و در ادبیات برایشان افسانه‌ها و ترانه‌های کودکانه ساخته‌اند. جالب اینکه باغبان‌ها هم این حشرات را دوست دارند،زیرا در کار از بین بردن آفت‌های باغ و مزرعه با آنها همکاری می‌کنند.

به هرحال کفشدوزک‌‌ها حسابی جای خود را بین مردمان جهان، چه در ادبیات و فرهنگ و چه در مزارع باز کرده‌اند. بد نیست ما هم سری به زندگی آنها بزنیم و با این آفریده‌های جالب بیشتر آشنا شویم. زندگی این حشرات مانند همه حشرات از یک تخم شروع می‌شود و پس از طی مرحله لارو و شفیره، بالاخره حشره بالغ ظاهر می‌شود. اما آنچه جالب‌تر است، حقایق خواندنی‌ای است که درباره این سوسک‌های زیبا وجود دارد؛ حقیقت‌هایی که شاید شما تاکنون چیزی از آن نشنیده باشید. پس برای دانستن آنها تا انتهای این مطلب دانستنیها همراه ما باشید.

 

  دفاع عجیب از خود

 کفشدوزک‌‌ها برای دفاع از خود در زمان تهدید شدن، روش عجیبی دارند. اگر مزاحم یک کفشدوزک‌ شوید – مثلا از روی گیاهی برشان دارید یا وقتی آنها با یک موجود شکارچی روبه‌رو شوند – از مفصل زانوی پاهای خود خون ترشح می‌کنند. البته خون حشرات با خون مهره‌داران متفاوت است. در علم حشره‌شناسی به خون حشرات «همولنف» گفته می‌شود که برخلاف مهره‌داران نقش همولنف در تنفس و رساندن اکسیژن به بافت‌ها بسیار ناچیز است. ضمنا رنگ خون یا همولنف حشرات همیشه قرمزرنگ نیست و بسته به رنگدانه‌ای که در مایع همولنف وجود دارد، می‌تواند زرد، قهوه‌ای، نارنجی و حتی بی‌رنگ باشد. در کفشدوزک‌‌ها همولنف یک مایع سمی و بدبو به رنگ زرد است.

شاید دیده باشید که کفشدوزکی که روی دستان شما راه می‌رود، در مسیر خود اثر زردرنگی به جا می‌گذارد، این همان خون حشره است که در شرایط خطر از زانوهایش ترشح می‌شود. کفشدوزک‌ با این‌کار در نظر شکارچیانش حشره‌ای مریض و مردنی جلوه می‌کند و غالبا شکارچیان خوردن این‌گونه حشرات را ترجیح نمی‌دهند.

 رنگ براق کفشدوزک‌: ایست

رنگ تند و براق کفشدوزک‌‌ها مثل رنگ در بعضی دیگر از حشرات یک هشدار جدی برای دشمنانش است که قصد حمله به او را دارند. پرنده‌های حشره‌خوار و دیگر جانوران در طول زندگی یاد گرفته‌اند که حشرات به رنگ قرمز و سیاه وعده غذایی مناسبی نیستند و باید از خوردن آنها صرف‌نظر کنند.

 

کفشدوزک‌‌های پرخور!

کفشدوزک‌‌ها عمدتا حشراتی مثل شته‌ها، مگس سفید، شپشک‌ها و کنه‌ها را که بدنی نرم و بدون پوشش دارند، می‌خورند. از بین این غذاها هم بیشتر از همه، شته‌ها برایشان خوشمزه‌اند. این سلیقه غذایی آنها باعث شده که به عنوان شکارچی آفت‌های مزارع و باغ‌ها به کمک کشاورزان بیایند. باغداران و زارعان همیشه با آغوش باز پذیرای این حشرات مفید در کشتزارهای خود هستند.

کفشدوزک‌‌های بالغ و نوزادانشان، هر دو از آفت‌های گیاهان تغذیه می‌کنند. نوزادها صدها شته را در طول زندگی می‌خورند و یک کفشدوزک‌ بالغ گرسنه روزانه تا بیش از ۵۰ حشره آفت را می‌بلعد! بنابراین می‌شود گفت یک کفشدوزک‌ 5 هزار عدد حشره در طول عمرش می‌خورد.

 

تخم‌های بارور؛ تخم‌های نابارور

دانشمندان می‌گویند کفشدوزک‌‌ها علاوه بر تخم‌های بارور، تخم‌هایی می‌گذارند که نابارور هستند و تبدیل به نوزاد نمی‌شوند. اما چرا یک کفشدوزک‌ باید انرژی خود را برای تولید چنین تخم‌هایی که حاصلی در ادامه نسل حشره ندارد صرف کند؟ جواب اینجاست؛ این تخم‌های نابارور غذای نوزادانی هستند که تازه به دنیا می‌آیند. دوراندیشی این حشره باعث می‌شود در شرایط خاصی ـ مثل کمبود غذا ـ کفشدوزک‌ مادر تعداد قابل توجهی تخم نابارور نیز تولید کند تا نوزادانش پس از تولد، غذای آماده برای خوردن داشته باشند تا شانس بیشتری برای ادامه زندگی پیدا کنند.

 

زمستان‌ها در خواب

کفشدوزک‌‌های بالغ زمستان‌ها غیرفعال می‌شوند و نوعی از خواب زمستانی را تجربه می‌کنند. گروهی از آنها در ابتدای زمستان با کوتاه‌تر شدن روزها و کاهش دما به دنبال یک پناهگاه امن، مثلا در پای درختان و یا زیر برگ‌های ریخته شده روی زمین می‌گردند تا در آنجا دور هم جمع شوند و به صورت یک گروه بزرگ از کفشدوزک‌‌ها به خواب زمستانی بروند.

در این تجمع زمستانی، حتی ممکن است هزاران کفشدوزک‌ در یک محل جمع شوند تا بتوانند گرمای لازم برای زنده ماندن را در کلونی خود ایجاد کنند. جالب اینکه بعضی از انواع این حشرات – مثل کفشدوزک‌‌های آسیایی – داخل خانه‌های مسکونی را برای گذراندن زمستان انتخاب و با این‌کار برای ساکنان خانه ایجاد مزاحمت می‌کنند و در نتیجه لقب «حشره مزاحم» را برای خود کسب می‌کنند.

 

همنوع خواری؟!

شاید باور نکنید اما واقعیت دارد. کفشدوزک‌‌ها مانند بعضی گونه‌های عنکبوت در شرایطی همدیگر را می‌خورند! اگر غذا به اندازه کافی در دسترس کفشدوزک‌‌ها نباشد، آنها برای زنده ماندن هر کاری لازم باشد انجام می‌دهند، حتی اگر اینکار، خوردن همدیگر باشد! یک کفشدوزک‌ گرسنه حتی به برادر و خواهرش هم رحم نمی‌کند و از آنها هم لقمه‌ای چرب و نرم برای خودش می‌سازد.

حشرات بالغ جوان که تازه از شفیره ظاهر شده‌اند و همین‌طور نوزادانی که تازه شفیره شده‌اند، بدن نرمی دارند و می‌توانند لقمه لذیذی برای همنوعان گرسنه‌شان باشند. ناگفته نماند که تخم‌ها و لاروها هم منبع خوبی از پروتئین هستند. کفشدوزکی که از خوردن شته دلزده شده باشد، آنها را هم امتحان می‌کند.

 

 ردای قرمز با خال‌های سیاه

حتما شما هم وقتی کفشدوزکی را دیده‌اید، خال‌هایش را شمرده‌اید. به احتمال زیاد آنهایی که شما در طبیعت اطرافتان پیدا می‌کنید، هفت نقطه دارند. حشره‌شناسان به این گونه از کفشدوزک‌‌ها، کفشدوزک‌ هفت- نقطه‌ای می‌گویند. اینها همان‌هایی هستند که گوشتخوارند و دوست ما محسوب می‌شوند.

اما بعضی کفشدوزک‌‌ها گیاهخوارند و خود آفت محصولات کشاورزی هستند که معمولا ۱۲ یا تعداد بیشتری از خال‌های سیاه را می‌شود روی بدن آنها شمرد. البته این کفشدوزک‌‌های گیاهخوار را بیشتر در مزارع می‌توان دید تا در طبیعت شهر. برخلاف تصور بعضی افراد، از روی تعداد خال‌های کفشدوزک‌ نمی‌توان سن این حشره را حدس زد، تعداد این خال‌ها و موقعیت آنها، در کنار رنگ قاب بال، فقط در رده‌بندی و شناسایی آنها به دانشمندان کمک می‌کند؛ مثلا کفشدوزک‌ هفت – نقطه‌ای روی هر قاب بالش سه و نیم خال دارد

منبع: www.yasgroup.ir